Adam Wawrosz, West Cieszyn (Zaolzie) dialect, phraseology, comparison, story, expression, irony

Artykuł ma charakter materiałowy i powstał na podstawie analizy porównań wyekscerpowanych z opowiadań gwarowych Adama Wawrosza: (1) Na śćmiywku (1959), (2) Z naszej nolepy (1969), (3) Z Adamowej dzichty. Z twórczości Adama Wawrosza (1977). Autor pochodzi z tzw. Zaolzia, czyli z czeskiej części Śląska Cieszyńskiego, a gwara użyta przez niego w opowiadaniach jest określana jako zachodniocieszyńska lub zaolziańska. Oprócz gwary zachodniocieszyńskiej w regionie zwanym Zaolziem używa się języka czeskiego (w miejscach publicznych) oraz polskiego (w szkołach i instytucjach należących do mniejszości polskiej). W artykule prezentujemy i analizujemy porównania, które – zgodnie z literaturą fachową – należą do szerzej rozumianej frazeologii. Z analizy autentycznego materiału badawczego wynika, że używane przez Wawrosza porównania są innowacyjnym i ekspresyjnym składnikiem tekstu artystycznego. Siła wyrazu tych poetyckich porównań łagodzi albo wyostrza tematy poruszane przez autora. Porównania nazywają rzeczywistość pozajęzykową dosadnie i jednoznacznie, zgodnie z trywialną (prostą) wizją świata zawartą w gwarowym kodzie językowym (gwarowym obrazie świata), harmonizują z trudnym życiem bohaterów opowiadań i otaczającą ich przyrodą. Porównania te mogą być ironiczne i sarkastyczne lub delikatne i empatyczne. Analizowane porównania to wynik wyjątkowej kreatywności i innowacyjności Wawrosza. Wiele z nich weszło do języka miejscowej ludności.

The article is material-based and it came into being on the basis of analysing the comparisons excerpted from the dialect stories by Adam Wawrosz: (1) Na śćmiywku (1959), (2) Z naszej nolepy (1969), (3) Z Adamowej dzichty. Z twórczości Adama Wawrosza (1977). The author comes from the so-called Zaolzie, i.e. the Czech part of Cieszyn Silesia, and the language variety he used in his stories is referred to as West Cieszyn or Zaolzie dialect. What is used in the region of Zaolzie apart from the West Cieszyn dialect is the Czech language (in public places) and Polish (in schools and institutions belonging to the Polish minority). In the article, comparisons are presented and analyzed that – according to expert literature – belong to the broadly understood phraseology. The analysis of authentic research material shows that the comparisons used by Wawrosz are an innovative and expressive component of the artistic text. The expressiveness of these poetic comparisons softens or sharpens the topics discussed by the author. They name the extra-linguistic reality clearly and unambiguously, in accordance with the trivial (simple) vision of the world contained in the dialectal linguistic code (the dialectal image of the world), and they harmonize with the difficult life of the story’s characters and the nature surrounding them. These comparisons can be ironic and sarcastic or gentle and empathetic. The analyzed comparisons are a result of Wawrosz’s unique creativity and innovation. Many of them entered the language of the local population.